Co to właściwie jest PESEL?
PESEL to jeden z najważniejszych numerów, jakie posiadasz. To Twój osobisty identyfikator w systemie państwowym – skrót oznacza Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności. Twój numer PESEL przypisany jest na całe życie. Znajdują się w nim m.in. Twoja data urodzenia, a instytucje – takie jak banki, urzędy czy przychodnie – używają go, aby Cię jednoznacznie zidentyfikować.
Ale właśnie dlatego, że jest tak „rozpoznawalny”, może też paść łupem oszustów.
Co może się stać, jeśli ktoś pozna mój PESEL?
Możesz pomyśleć: „Przecież PESEL to nie numer PIN do karty – co z tego, że ktoś go zna?”. Niestety, nie jest tak bezpiecznie. Coraz częściej słyszymy o przypadkach kradzieży tożsamości – ktoś, kto zdobędzie Twój PESEL i inne podstawowe dane, może:
- zaciągnąć kredyt na Twoje nazwisko,
- kupić sprzęt elektroniczny „na raty”,
- otworzyć konto w banku i wykorzystywać je do prania brudnych pieniędzy,
- podpisać umowę z operatorem komórkowym.
Efekt? Dowiadujesz się o długu, którego nigdy nie zaciągałeś i musisz udowodnić, że padłaś/eś ofiarą przestępstwa. Może to zająć wiele miesięcy i kosztować Cię sporo nerwów.
Jak zastrzec PESEL?
Od 1 czerwca 2024 roku każdy obywatel Polski ma możliwość zastrzeżenia swojego numeru PESEL. To oznacza, że wpisujesz swój PESEL na specjalną „czarną listę”, którą banki i inne instytucje muszą sprawdzić przed podpisaniem z kimkolwiek umowy kredytowej czy pożyczkowej.
Jeśli PESEL jest zastrzeżony, instytucja nie może zawrzeć umowy, nawet jeśli wszystkie dane się zgadzają. To skuteczna tarcza ochronna dla Twojej tożsamości.
Jak to zrobić? Masz trzy możliwości:
- Przez aplikację mObywatel
To najwygodniejsza opcja – zrobisz to w kilka sekund, z telefonu:
- Otwórz aplikację mObywatel (jeśli nie masz – możesz pobrać ją ze sklepu Google Play lub App Store).
- Zaloguj się, np. przez profil zaufany.
- Wejdź w usługę „Zastrzeż PESEL”.
- Kliknij przycisk „Zastrzeż PESEL” i potwierdź operację.
- Gotowe! Od razu Twój PESEL zostaje oznaczony jako zastrzeżony.
- Przez portal gov.pl
Nie masz aplikacji? Możesz to zrobić na komputerze:
- Wejdź na stronę gov.pl.
- Zaloguj się przy pomocy profilu zaufanego, e-dowodu lub bankowości internetowej.
- Znajdź usługę „Zastrzeż PESEL” i postępuj zgodnie z instrukcją.
- Potwierdź operację. Gotowe!
- W urzędzie gminy
Dla osób, które wolą kontakt osobisty:
- Udaj się do dowolnego urzędu gminy (nie musi być ten w miejscu zamieszkania).
- Zabierz ze sobą dowód osobisty lub inny dokument tożsamości.
- Wypełnij krótki wniosek o zastrzeżenie numeru PESEL.
- Urzędnik wprowadzi dane do systemu, a Ty otrzymasz potwierdzenie.
Zastrzeżony PESEL – co to zmienia?
Zastrzeżenie PESEL-u nie przeszkadza w codziennym życiu. Nadal możesz:
- korzystać z usług medycznych (np. zapisać się do lekarza),
- podróżować za granicę,
- załatwiać sprawy urzędowe,
- głosować w wyborach.
To blokada tylko dla umów finansowych, w których ktoś mógłby wykorzystać Twoje dane.
A jeśli będziesz potrzebować cofnąć zastrzeżenie PESEL, starając się o kredyt?
Nie ma problemu – możesz czasowo cofnąć zastrzeżenie.
- Wejdź do aplikacji mObywatel i cofnij zastrzeżenie w taki sam sposób, w jaki je włączyłeś/aś.
- Po każdej takiej operacji trzeba poczekać 30 minut przed kolejnym zastrzeżeniem.
- Jeśli chcesz tylko na chwilę „odblokować” PESEL (np. na czas podpisywania umowy), możesz ustawić automatyczny powrót do zastrzeżenia po określonym czasie – np. po godzinie.
Możesz też sprawdzić historię użycia PESEL-u
W aplikacji mObywatel jest zakładka „Historia”, w której zobaczysz:
- kiedy zastrzegałaś/eś i cofałaś/eś zastrzeżenie,
- która instytucja sprawdzała Twój numer PESEL i kiedy to zrobiła.
To bardzo przydatne narzędzie – jeśli np. widzisz, że Twój PESEL był sprawdzany przez firmę, z którą nie miałeś/aś kontaktu, możesz szybko zareagować.
Co jeszcze możesz zrobić, by chronić swoje dane?
Zastrzeżenie PESEL-u to świetny krok, ale pełna ochrona to coś więcej. Oto kilka prostych zasad, które warto znać – niezależnie od wieku.
Nie podawaj danych, jeśli nie musisz
- Formularz konkursowy online żąda Twojego numeru PESEL? Lepiej zrezygnuj.
- Podania o pracę? Wystarczy imię, nazwisko i kontakt – resztę podaje się po zatrudnieniu.
Zachowuj ostrożność w internecie
- Nie klikaj w podejrzane linki.
- Nie wysyłaj zdjęć dokumentów przez SMS ani komunikatory.
- Korzystaj z mocnych haseł i uwierzytelniania dwuskładnikowego.
Przechowuj dokumenty w bezpiecznym miejscu
- Dowód osobisty, paszport czy prawo jazdy trzymaj w zabezpieczonym miejscu.
- Nie noś ich bez potrzeby, nie zostawiaj w samochodzie ani pracy.
Uczul bliskich – szczególnie osoby starsze i nastolatki
Młodzież często wpisuje dane w różnych aplikacjach czy konkursach. Osoby starsze z kolei bywają narażone na telefony od „fałszywych wnuczków” lub „pracowników banku”. Rozmowa z rodziną o ochronie danych może uchronić wszystkich przed poważnymi problemami.
Pamiętaj!
Zastrzeżenie numeru PESEL to jedno z najprostszych i najskuteczniejszych działań, które możesz podjąć, by chronić swoją tożsamość. Zrobisz to bezpłatnie, szybko i wygodnie – przez aplikację, internet lub w urzędzie. A co najważniejsze – masz pełną kontrolę nad tym, co dzieje się z Twoimi danymi.
Bezpieczeństwo zaczyna się od świadomości. Zadbaj o swoje dane – dziś, zanim ktoś inny je wykorzysta.
